Konflikty w organizacjach. Źródła powstawania konfliktów i metody ich rozwiązywania
Można wyróżnić cztery rodzaje konfliktów, a mianowicie:
konflikty indywidualne,
konflikty interpersonalne,
konflikty międzygrupowe,
konflikty międzyorganizacyjne.5
Konflikty indywidualne dotyczą tego, co tkwi w człowieku. Wśród nich możemy wyróżnić konflikty: tzw. dążenia-dążenia, unikania-unikania, dążenia-unikania. Pierwsze nie odgrywają w życiu zbyt dużej roli. Powstają wtedy, gdy człowiek musi wybierać pomiędzy dwiema pożądanymi sytuacjami. Natomiast w konflikcie unikania-unikania sprawa jest podobna, lecz mamy tu do czynienia z dwiema przykrymi sytuacjami. Najczęściej jednak występuje konflikt dążenia-unikania, gdzie mamy do czynienia z pożądaną sytuacją, mogącą powodować jednak pewne zmartwienia i przykrości.
Konfliktami interpersonalnymi nazywa się takie konflikty, które występują w bezpośrednich kontaktach między osobami. Wynikają z ich sprzecznych interesów osobistych.
Konflikty międzygrupowe powstają pośród grup społecznych, funkcjonujących w ramach jednej instytucji bądź organizacji.
Natomiast konflikty międzyorganizacyjne zdarzają się pośród konkurujących między sobą organizacji, spełniających odmienne funkcje i mających zbieżne cele.6
Mając na uwadze inną, najczęściej występującą typologię, konflikty rozróżniamy na:
konflikty jawne - przyczyna ich jest znana dla obydwu stron. Występują tu słowne utarczki, ostra krytyka, skargi. Konflikty te mogą też przybierać formę strajków.
konflikty ukryte - nie występuje tu otwarte działanie. Nie można łatwo ustalić ich źródeł. Obydwie strony często tłumią swoje negatywne uczucia i doznane krzywdy. To konflikty czasowo zawieszone, mogące jednak prowadzić do konfliktów jawnych.
konflikty racjonalne - ich przyczyny są natury obiektywnej.
konflikty irracjonalne - związane z subiektywnym myśleniem. Mogą one powstać z powodu uprzedzeń, zniekształconej lub fałszywie odebranej informacji itp.
konflikty twórcze - prowadzą do pozytywnego rozwiązania problemów.
konflikty destrukcyjne - w przeciwieństwie do twórczych, mogą działać destrukcyjnie.7
Natomiast R. Darendorf, wyróżnił dwa rodzaje konfliktów ze względu na źródła powstania:
konflikty egzogenne - ich przyczyny tkwią poza danym systemem.
konflikty endogenne - ich przyczyny tkwią wewnątrz danego systemu.8
Łatwą do zidentyfikowania cechą konfliktu jest jego stopień, intensywność i „temperatura" zachowań zaangażowanych osób. Możemy zatem podzielić konflikty na:
konflikty gorące - „od irytacji skrywanej do reakcji nieco gwałtowniejszej, do wymiany zdań wzburzonej, do utarczki słownej coraz gorętszej, do furii, która wybuchła, do tumultu wśród wielu, do chaotycznej wymiany danych, do coraz liczniejszej grupy wojowników, do bojów policzonych, do ideałów głośno poniżanych (...)",9
konflikty zimne - „od irytacji skrywanej, do usunięcia się w cień dobrze obliczonego, do odczuwalnego dystansu, do reguł niepisanych, do milczenia, które ogłusza, do ukrytego kompromisu, do odrzucenia wszelkich zainteresowań, do winy niesławnej, do gwałtownego wyparcia się, do lekceważenia tego, co rani, do zimnego wzruszenia ramionami na oczywiste (...)".10
W życiu organizacji najczęściej spotykamy:
konflikty potrzeb - powstają wtedy, gdy jednostka odczuwa występowanie dwu potrzeb, których jednoczesne zaspokojenie jest niemożliwe, lub też, gdy potrzeby te jednocześnie prowokują i hamują dane działanie;
konflikty ról - to pochodne nadmiernych i sprzecznych wymagań stawianych uczestnikowi organizacji przez jej ogniwa;
konflikty interesów - wiążą się z odmiennym rozumieniem systemu dystrybucji dóbr, będących środkami zachęty, i zaspokajania potrzeb wyrażanych przez poszczególne jednostki i grupy;
konflikty władzy - to najbardziej aktywne, ostre i jawne formy konfliktu. Są rezultatem konfliktów interesów grupowych. Władza jest mocą legalnie przydzieloną jednostce lub grupie, opierającą się na wielu czynnikach, takich jak wyższe kompetencje, dostęp do cenionych dóbr itp. Nie jest więc jednoznacznie negatywnym zjawiskiem. Stanowi doniosły składnik stosunków międzyludzkich w każdej organizacji.11